Zaburzenia lękowe u dzieci i młodziezy

Zaburzenia lękowe u dzieci i młodzieży są jednym z najczęstszych problemów z jakimi rodzice zgłaszają się do gabinetu psychologa. Cechują się chronicznym przebiegiem i mogą prowadzić do poważnych zakłóceń w życiu dorosłym. Symptomy somatyczne pojawiające się u dzieci i nastolatków, to zazwyczaj ból brzucha, ból głowy, napięcie mięśniowe, nadmierna potliwość czy uczucie dławienia bądź duszenia. Najczęstszymi zaburzeniami lękowymi występującymi u dzieci i młodzieży są: zespół uogólnionego lęku, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, fobia szkolna oraz lękowe zaburzenia separacyjne.

Wśród okresów rozwojowych, w których może pojawić się określony rodzaj lęku, można wymienić kilka charakterystycznych, w ramach których nasilenie objawów związanych z lękiem jest ściśle związane z daną fazą rozwojową dziecka i świadczą one o normalnym rozwoju emocjonalnym dziecka. Zatem można wyróżnić (według A. Carra, 1999):

Okres niemowlęcy – pierwsze sześć miesięcy to czas występowania strachu przed niespodziewanymi, intensywnymi bodźcami zmysłowymi (np. nagły hałas, ostre światło), natomiast kolejne sześć miesięcy to czas występowania lęku separacyjnego, gdy źródłem niepokoju jest oddzielenie od opiekuna.

Okres 2–4 lat – głównym źródłem strachu mogą być twory wyobraźni (potwory) oraz kolor czarny. To etap rozwoju, podczas którego dynamicznie zaczyna rozwijać się myślenie wyobrażeniowe.

Okres 5–7 lat – czas przedszkolny, w którym głównym źródłem strachu mogą być katastrofy naturalne, takie jak strach przed trzęsieniem ziemi, powodzią, który może być dodatkowo indukowany przez media. W tym czasie pojawia się również lęk przed ciemnością. Dosyć charakterystyczne dla tego okresu rozwoju jest również występowanie większego nasilenia dolegliwości somatycznych – stosunkowo często różnym objawom lękowym towarzyszą np. bóle brzucha lub inne dolegliwości ze strony układu pokarmowego.

Okres 8–11 lat – czas szkoły podstawowej, kiedy źródłem strachu mogą być rywalizacja i porównywanie się z rówieśnikami, osiągnięcia szkolne i sportowe.

Okres 12–18 lat – czas adolescencji, podczas którego najczęstszym obszarem manifestacji lękowej może być zagrożenie wykluczeniem spośród grona rówieśników.

Kiedy warto zgłosić się na konsultację psychologiczną?

Dzieci mogą się bać, kiedy są wywoływane do odpowiedzi w szkole, kiedy są namawiane do rywalizacji sportowej czy innej sportowej aktywności lub kiedy prosi się je o wystąpienie przed przyjaciółmi i krewnymi. Takie reakcje są normalne. Zaburzenia lękowe wieku dziecięcego charakteryzują się bardziej skrajnymi i trwałymi reakcjami emocjonalnymi. To właśnie te ostre przejawy zachowań emocjonalnych wymagają interwencji terapeutycznych.

Jeśli zauważasz u swojego dziecka poniższe trudności, warto zasięgnąć porady psychologa:

  • powtarzające się silne cierpienie w sytuacji, kiedy dochodzi do rozdzielenia dziecka z domem lub osobą, do którego dziecko jest najmocniej przywiązane;
  • uporczywe i nadmierne obawy, że jakieś nieszczęśliwe zdarzenie spowoduje rozdzielnie z osobą, do której dziecko jest najmocniej przywiązane;
  • nadmierny lęk do przebywania samemu w domu czy zasypiania bez obecności w pobliżu osoby znaczącej dla dziecka;
  • powtarzające się skargi na objawy fizyczne, wtedy gdy dziecko spodziewa się trudnej dla siebie sytuacji;
  • unikanie środowiska szkolnego, wysoka absencja w szkole, objawy somatyczne przed pójściem do szkoły (ból brzucha, wymioty, zaparcia, bóle głowy);
  • chroniczne zamartwianie się dziecka, które jest nadmierne i nieadekwatne do sytuacji;
  • znaczne trudności w nawiązywaniu relacji z rówieśnikami, nadmierny lęk przed nowymi sytuacjami czy miejscami, a co za tym idzie, ograniczenie aktywności dziecka, które hamuje jego rozwój społeczno-emocjonalny.

Jedną ze skutecznych form pomocy w przypadku zaburzeń lękowych u dzieci i młodzieży jest terapia poznawczo – behawioralna połączona z psychoedukacją rodziców. Terapia poznawczo – behawioralna jest ustrukturyzowaną, ograniczoną w czasie formą pracy, której podstawowym założeniem teoretycznym jest istnienie związku między myślami, uczuciami i zachowaniami. Pozwala ona rodzinie i dziecku zrozumieć charakter zaburzenia, dowiedzieć się co go wywołało i co podtrzymuje. Podczas terapii dziecko ma szansę zmierzyć się ze swoimi negatywnymi myślami, sytuacjami lękowymi oraz nauczyć się krok po kroku jak skutecznie rozwiązywać problem.

Zapraszamy do kontaktu z naszym Centrum Poznawczo-Behawioralnym „Punkt Widzenia” w Bielsku-Białej, gdzie prowadzona jest psychoterapia poznawczo-behawioralna dzieci i młodzieży.

Autor: Edyta Mynarska- psycholog dziecięcy, psychoteraputka poznawczo-behawioralna

Literatura:

Ilg F.L., Ames L.B., Baker S. (2007). Rozwój psychiczny dziecka od 0 do 10 lat. Poradnik dla rodziców, psychologów i lekarzy. Gdańsk, GWP

Pilecka W. (red), (2011). Psychologia zdrowia dzieci i młodzieży. Kraków, WUJ

Philip C. Kendall (2004), Zaburzenia okresu dzieciństwa i adolescencji, Gdańsk, GWP