KILKA SŁÓW O PSYCHOTERAPII POZNAWCZO-BEHAWIORALNEJ
Czym jest terapia poznawczo-behawioralna?
Terapia poznawczo-behawioralna jest często określana skrótem CBT (z języka angielskiego: Cognitive Behavioral Therapy). Jest to jeden z nurtów psychoterapii o szerokim zastosowaniu w leczeniu zaburzeń oraz problemów natury psychicznej. Jak wskazuje sama nazwa, mamy do czynienia z dwoma modelami opisującymi funkcjonowanie człowieka. Pierwszy z nich, poznawczy, zwraca uwagę na wpływ naszych myśli na pojawianie się emocji i podejmowanie określonych zachowań. Na przykład, gdy stoimy przed decyzją zmiany pracy, znaleźliśmy ofertę na wymarzone stanowisko i nagle pojawia nam się w głowie zdanie: „pewnie nie dam rady i sobie tam nie poradzę” (myśl), na skutek czego czujemy lęk (emocja) i postanawiamy nie wysyłać CV (zachowanie). Określone myśli, które przychodzą całkowicie automatycznie, zależą z kolei od pewnych schematów myślenia, które powstają przez całe nasze życie, ale swe korzenie mają najczęściej we wczesnych latach naszego rozwoju. Procesy uczenia wyjaśnia z kolei model behawioralny, opisując sposób, w jaki przyswajamy wiedzę i nowe zachowania: poprzez obserwację, własne doświadczenie lub naśladowanie innych.
Psychoterapia poznawczo-behawioralna w swych oddziaływaniach będzie więc skierowana na zmianę dysfunkcjonalnych myśli i przekonań, w skutek czego będziemy w stanie zmienić własne zachowanie lub odmieni się nasze odczuwanie i nastrój.
Dookoła psychoterapii poznawczo-behawioralnej narosło wiele mitów na temat jej płytkości i schematyczności w podejściu do problemów pacjenta. Jest to pogląd nieprawdziwy w odniesieniu do rzeczywistych założeń CBT i wynika raczej z niewystarczającego zrozumienia natury tego nurtu terapii. Prawdą jest, że psychoterapia poznawczo-behawioralna w dużej mierze (choć nie zawsze) skupia się na redukcji objawów, z jakimi zgłasza się pacjent. Jednak nie byłoby to możliwe bez odniesienia tego, co dzieje się obecnie, do źródeł, jakie mają te trudności w przeszłości. Mówiąc prościej, terapia uczy pacjenta jak radzić sobie z objawami, jak usuwać i zmieniać mechanizmy leżące u podstaw danego zaburzenia lub problemu, np. jak radzić sobie z paraliżującym lękiem przed poznawaniem innych ludzi, albo jak podnosić poziom własnej motywacji i poprawiać nastrój w epizodach depresji. Jednak żadna z tych interwencji nie byłaby skuteczna na dłuższą metę, gdyby terapia nie dotykała sedna trudności, czyli źródeł, z których wypływają dysfunkcyjne zachowania lub myśli. Z tego względu na dalszych etapach terapii coraz więcej czasu poświęca się odkrywaniu korzeni określonych schematów w myśleniu, przykładowo, dlaczego bez względu na to, jaki sukces uda nam się osiągnąć, to nie czujemy się nigdy usatysfakcjonowani i cały czas myślimy o szczegółach, które można było zrobić lepiej.
Pełen sukces terapeutyczny polegałby więc na tym, by z jednej strony poprawić codzienne funkcjonowanie lub zredukować odpowiednie objawy, kolejno zmienić dysfunkcyjne schematy, które towarzyszą nam w życiu i są odpowiedzialne za cykliczne lub ciągłe pojawianie się trudności, a w ostateczności nauczyć pacjenta odpowiednich metod radzenia sobie, gdyby objawy zaczęły nawracać.
Psychoterapia poznawczo-behawioralna jest terapią, która silnie angażuje pacjenta w jej proces. Cechą charakterystyczną jest więc praca własna, czyli zadania terapeutyczne, które pacjent wykonuje pomiędzy sesjami. Mają one pomóc w utrwalaniu efektów sesji terapeutycznych, ale także w odkrywaniu nowych informacji o sobie, świecie i innych ludziach, a także we wprowadzaniu funkcjonalnych zachowań. Przez cały czas pacjent uczony jest także odpowiednich metod radzenia sobie z trudnościami tak, aby był w stanie w przyszłości radzić sobie bez pomocy terapeuty.
Jak wygląda sesja CBT? Czy będziemy cały czas tylko rozmawiać o moich problemach?
Pierwsza sesja jest spotkaniem konsultacyjnym. W trakcie wizyty staramy się zebrać podstawowe informacje na temat tego, co stanowi dla pacjenta problem, z czym się boryka na co dzień i co chciałby zmienić w swoim życiu. Jeśli pacjent po pierwszej wizycie podejmie chęć dalszych spotkań, następuje etap diagnozy. W trakcie kolejnych 2-3 spotkań zajmujemy się badaniem psychologicznym, zbieraniem wywiadu oraz określaniem problemów i celów do terapii. Po pierwszym etapie następuje omówienie diagnozy oraz ustalenie wspólnego planu pracy, czyli tzw. planu terapeutycznego. Kolejno rozpoczyna się etap właściwej psychoterapii, czyli sesji skupionych na tym, co zostało uznane za cel. Sesje odbywają się najczęściej raz w tygodniu i trwają około 50 minut.
Choć trudno mówić o typowej sesji psychoterapii, to zazwyczaj ma ona trzystopniową strukturę. Na początku omawiany jest miniony tydzień, terapeuta pyta o nasilenie objawów oraz sytuacje trudne. Kolejno przechodzi do omówienia pracy własnej z ostatniego tygodnia. Na tej podstawie oraz zgodnie z planem terapii wyłoniony zostaje temat przewodni danej sesji. Następuje główna część spotkania, czyli praca nad danym problemem. Pod koniec spotkania sesja zostaje podsumowana przez obie strony i ustala się zadanie terapeutyczne na kolejny tydzień.
Oczywiście przebieg każdej sesji jest zależny od specyfiki problemu pacjenta i może różnić się od opisanego powyżej schematu.
Psychoterapia poznawczo-behawioralna poza rozmową i analizowaniem określonych problemów, obejmuje także wiele interwencji behawioralnych takich jak nauka relaksacji, ekspozycje na żywo, wspólne przeprowadzanie eksperymentów itd. Jest więc terapią opartą na wielu bardzo zróżnicowanych technikach dobranych odpowiednio do trudności i zasobów pacjenta.
Co to znaczy, że CBT jest najlepiej przebadanym nurtem i wykazuje wysoką skuteczność?
Od lat 70. XX wieku psychoterapia poznawczo-behawioralna poddawana jest stałym badaniom nad skutecznością w leczeniu różnych zaburzeń psychicznych przy zastosowaniu standardów oceniania podobnych do tych, jakie używa się naukach medycznych, czyli: objawy — diagnoza — leczenie — ocena skutków. Jako podstawę do oceny stosuje się plany eksperymentalne obejmujące ściśle określone protokoły leczenia, precyzyjną kwalifikację badanych oraz obiektywne miary rezultatów. Na podstawie takich analiz wykazano wysoką skuteczność CBT w leczeniu lub wspomaganiu farmakoterapii w zakresie: zaburzeń lękowych i nastroju, zaburzeń psychosomatycznych, zaburzeń snu, bulimii, problemów z kontrolą gniewu i ogólnego stresu, zaburzeń używania substancji, schizofrenii i innych zaburzeń psychotycznych i zaburzeń osobowości. Dla chętnych pogłębienia tematu zapraszamy do źródeł obejmujących metaanalizy setek badań do tej pory przeprowadzonych na tym gruncie*.
Jeśli zastanawiasz się nad podjęciem psychoterapii, to zapraszamy do kontaktu z naszym Centrum Poznawczo-Behawioralnym „Punkt Widzenia” w Bielsku-Białej. Świadczymy usługi zarówno w formie stacjonarnej, jak i online.
autorka: Ewa Warlewska – psycholog, psychoterapeutka poznawczo-behawioralna
*Literatura:
Popiel, A., & Pragłowska, E. (2009). Psychoterapia poznawczo-behawioralna–praktyka oparta na badaniach empirycznych. Psychiatria w Praktyce Klinicznej, 2(3), 146-155.
Hofmann, S. G., Asnaani, A., Vonk, I. J., Sawyer, A. T., & Fang, A. (2012). The efficacy of cognitive behavioral therapy: A review of meta-analyses. Cognitive therapy and research, 36(5), 427-440.
Bennett, D. S., & Gibbons, T. A. (2000). Efficacy of child cognitive-behavioral interventions for antisocial behavior: A meta-analysis. Child & Family Behavior Therapy, 22(1), 1-15.
Otto, M. W., & Deveney, C. (2005). Cognitive-behavioral therapy and the treatment of panic disorder: efficacy and strategies. The Journal of clinical psychiatry, 66, 28-32.